Speedrunning đã phát triển từ một sở thích thành một môn nghệ thuật
Khám phá cách cộng đồng game thủ biến việc chơi game nhanh thành một màn trình diễn của kỹ thuật, sáng tạo và sự am hiểu sâu sắc.
Nếu bạn từng xem các sự kiện như Awesome Games Done Quick (AGDQ), bạn sẽ thấy một cảnh tượng đáng kinh ngạc: một người chơi phá đảo một tựa game 60 tiếng đồng hồ như Elden Ring chỉ trong vòng 20 phút. Họ bay xuyên tường, đánh bại trùm trong một giây, và nhảy múa qua những màn chơi mà chúng ta đã phải vất vả hàng giờ mới vượt qua. Đối với người xem bình thường, đây có vẻ là một trò giải trí kỳ quặc, một sở thích có phần vô nghĩa, thậm chí là “phá hỏng” trải nghiệm game. Nhưng nếu nhìn sâu hơn, bạn sẽ thấy rằng speedrunning từ lâu đã vượt qua ranh giới của một thú vui. Nó đã phát triển thành một loại hình nghệ thuật phức tạp, một màn trình diễn kết hợp giữa phân tích khoa học, sự sáng tạo vô biên và kỹ năng biểu diễn đỉnh cao. Nó định nghĩa lại mục tiêu của việc chơi game: vấn đề không còn là “liệu bạn có thể về nước không”, mà là “bạn có thể về nước nhanh đến mức nào“.
Khoa học của việc “Phá Game”
Ấn tượng đầu tiên về speedrunning là tốc độ và phản xạ, nhưng trái tim của nó thực sự nằm ở tri thức. Speedrunner không chỉ chơi game; họ “giải phẫu” game. Họ dành hàng ngàn giờ để thử nghiệm mọi tương tác, mọi góc tường, mọi dòng mã. Mục tiêu của họ không phải là chơi theo luật, mà là tìm ra cách bẻ cong hoặc phá vỡ hoàn toàn các quy luật đó.
Đây chính là khía cạnh khoa học. Ngay cả trong cộng đồng speedrun cũng có nhiều trường phái. Có hạng mục “Glitchless” (không lỗi), nơi các “vận động viên” cạnh tranh xem ai có thể tối ưu hóa các cơ chế dự định của game một cách hoàn hảo nhất, thực hiện các cú nhảy, các đòn đánh với độ chính xác đến từng khung hình. Đây là khoa học của sự tối ưu.
Nhưng hấp dẫn hơn cả là hạng mục “Any%” (hoàn thành nhanh nhất bằng mọi giá), nơi khoa học của việc “phá game” được thể hiện rõ nhất. Cộng đồng sẽ hợp tác để tìm ra các “glitch” (lỗi game) và “exploit” (lợi dụng lỗi). Một “glitch” cho phép người chơi nhảy ngược về phía sau với tốc độ vô hạn (Backwards Long Jump) trong Super Mario 64, hay một “exploit” cho phép họ đi xuyên tường trong Dark Souls, đều không phải là những phát hiện tình cờ. Chúng là kết quả của việc kiểm tra giả thuyết có hệ thống. Người chơi tìm hiểu xem bộ mã của game xử lý vật lý và logic như thế nào, đôi khi can thiệp vào cả bộ nhớ (memory manipulation) của game chỉ bằng những hành động trong game. Đỉnh cao của việc này là “Arbitrary Code Execution” (Thực thi mã tùy ý) trong các game như Ocarina of Time, nơi người chơi sắp xếp các vật phẩm trong túi đồ theo một trật tự nhất định để... lập trình lại game ngay lúc đang chơi, buộc game phải đưa họ thẳng đến màn kết thúc. Việc này đòi hỏi sự kiên nhẫn của một nhà nghiên cứu và tư duy phân tích của một lập trình viên.
Nghệ thuật của việc Lập tuyến đường
Nếu việc tìm ra “glitch” là khoa học, thì việc xâu chuỗi chúng lại thành một lộ trình hoàn hảo chính là nghệ thuật. Một “speedrun” không chỉ là một chuỗi các hành động ngẫu nhiên; nó là một kịch bản được lên kế hoạch tỉ mỉ đến từng khung hình. Đây là nơi sự sáng tạo tỏa sáng.
Một speedrunner giống như một biên đạo múa. Họ phải quyết định xem nên sử dụng “glitch” nào, bỏ qua màn chơi nào, và đối mặt với rủi ro ra sao. Một tuyến đường (route) nhanh hơn có thể đòi hỏi những kỹ thuật cực kỳ khó, chỉ cần thất bại một lần là mất hết. Một tuyến đường an toàn hơn thì lại chậm hơn vài giây. Ví dụ: “Mình có nên dành 30 giây để lấy thanh kiếm X không? Nó sẽ giúp mình hạ trùm cuối nhanh hơn 2 phút, nhưng nếu thất bại khi lấy nó, mình sẽ mất 5 phút”.
Hơn nữa, họ phải đối phó với “RNG” (Random Number Generation - Sự ngẫu nhiên). Đây là các yếu tố may rủi trong game, như việc trùm ra đòn gì hay quái vật có đánh rơi vật phẩm cần thiết hay không. Một speedrunner nghệ thuật sẽ không phó mặc cho may rủi. Họ sẽ lập ra một tuyến đường giảm thiểu ảnh hưởng của RNG, hoặc thậm chí tìm cách “thao túng RNG”, tức là thực hiện một chuỗi hành động chính xác đến từng khung hình để buộc hệ thống ngẫu nhiên phải cho ra kết quả mà họ mong muốn. Nghệ thuật nằm ở việc tìm ra sự cân bằng hoàn hảo giữa rủi ro và phần thưởng, giữa sự tối ưu lý thuyết và khả năng thực thi của con người. Mỗi “world record” (kỷ lục thế giới) mới không chỉ là một màn trình diễn kỹ năng; nó là một bản luận án mới, một giải pháp sáng tạo hơn cho một bài toán cũ.
Một Màn trình diễn Cộng đồng
Không giống như các môn nghệ thuật truyền thống, speedrunning hiếm khi là nỗ lực của một cá nhân đơn lẻ. Nó là một loại hình nghệ thuật cộng đồng. Văn hóa speedrun có một đặc điểm tuyệt vời: khi một người chơi tìm thấy một chiến thuật mới, một “glitch” tiết kiệm thời gian, họ sẽ chia sẻ nó với mọi người. Tại sao? Bởi vì mục tiêu chung không phải là một cá nhân chiến thắng, mà là cả cộng đồng cùng nhau xem “cái đồng hồ” có thể giảm xuống thấp đến mức nào. Kẻ thù không phải là các speedrunner khác; kẻ thù chính là thời gian.
Cộng đồng này còn cùng nhau xây dựng các công cụ hỗ trợ, như phần mềm bấm giờ LiveSplit, các bản ROM để luyện tập (practice ROMs) cho phép người chơi tua lại và thử một cú nhảy khó hàng trăm lần. Các sự kiện như AGDQ không chỉ là nơi trình diễn. Chúng là các lễ hội, nơi những “nghệ sĩ” này tụ hội để chia sẻ đam mê của mình và quyên góp hàng triệu đô la cho từ thiện. Khán giả không chỉ xem để thấy game được phá đảo nhanh. Họ xem để nghe những giải thích kỹ thuật phức tạp từ chính người chơi và “dàn ghế sofa” (nhóm chuyên gia ngồi bên cạnh). Họ xem để chứng kiến một màn trình diễn đã được tập luyện hàng nghìn giờ, nơi mỗi cú nhảy, mỗi cú bắn đều phải hoàn hảo. Đó là vẻ đẹp của một màn trình diễn trực tiếp, đầy căng thẳng và không thể đoán trước.
Speedrunning không phải là cách chơi game “sai”. Nó là một cách chơi game ở mức độ sâu sắc nhất, một cách để tôn vinh thiết kế của một trò chơi bằng cách hiểu nó rõ ràng đến mức bạn có thể vượt qua cả ý định ban đầu của tác giả. Nó là một hành động thể hiện sự trân trọng tột độ đối với tác phẩm, bằng cách khám phá mọi giới hạn và khả năng ẩn giấu của nó. Nó là một bộ môn kết hợp giữa hacker, nghệ sĩ biểu diễn và nhà khoa học, và nó xứng đáng được công nhận là một trong những loại hình nghệ thuật độc đáo nhất mà văn hóa game đã sản sinh ra.